Het mysterie van de oude schoenen
Tijdens de renovatie van Museum Ons’ Lieve Heer op Solder deden bouwvakkers een opmerkelijke vondst. Onder de houten vloer in de voorkamer, vlakbij de haard, troffen ze een paar leren schoenen aan. Zelf besteedden ze er weinig aandacht aan –er waren op dat moment belangrijker dingen te doen– maar conservator Theo Tienhooven wilde er graag meer van weten en stuitte op een wonderlijke praktijk.
Het verhaal gaat verder onder de afbeelding.
De vondst van de oude sloffen zorgde voor weinig reuring in het museum. “Als het nou een monstrans was geweest, was er vast meer ophef ontstaan.”, zegt Theo Tienhooven. De schoenen kwamen terecht in een krat op zolder. Nadat het stof van de renovatie eenmaal was neergedaald, kwam de conservator ze opnieuw tegen en maakte hij er ‘een projectje’ van. Al snel bleek dat het om twee linkerschoenen gaat, met verschillende maten. Geen paar schoenen dus.
Snelle datering
Een snelle datering was lastig, ook omdat de schoenen niet meer hun oorspronkelijke vorm hebben. Er is overduidelijk aan gesneden. Door het hielstuk te verwijderen, had iemand van een oude schoen een soort muil gemaakt. Ook aan de zool had de schoenmaker flink zitten verspijkeren. Schoenen waren kostbare dingen; die deed je niet zomaar weg, maar lapte je steeds weer op.
Theo nam de sloffen mee naar de textielafdeling van het Rijksmuseum in Amsterdam voor onderzoek. Op basis van de uiterlijke kenmerken kwam men uit op een datering rond tweede helft van de 19e eeuw. En dat terwijl de sloffen aanzienlijk ouder ogen. “Ik dacht in eerste instantie ook: die komen uit de 17e eeuw. Ik zag pastoor Petrus Parmentier er al op lopen in zijn schuilkerk.”
Om preciezer te dateren, zijn andere methoden nodig. Tot het moment dat het museum daartoe besluit, liggen de sloffen te wachten in het depot in Amsterdam-Noord. Ondertussen zocht Tienhooven ook contact met conservator Inge Specht van het Schoenenmuseum in Waalwijk. Zij kwam tot een zelfde grove datering, maar wees ook op een ander fenomeen: in de 19e eeuw verstopten mensen veel vaker schoenen onder de vloer.
Vertrouwd verschijnsel
Vooral in Engeland blijkt het verbergen van schoenen een vertrouwd verschijnsel. Geregeld worden er zelfs wetenschappelijke congressen gewijd aan concealed shoes. Theo Tienhooven: “De verborgen schoenen zouden een magische bescherming bieden tegen boze geesten en ander onheil. Soms waren het bewoners die op deze manier iets wilden bezweren, soms ook waren het bouwvakkers die schoenen achterlieten, omdat ze bang waren met hun werkzaamheden de geesten in huis te verstoren.”
De conservator zegt eigenlijk ‘te nuchter’ te zijn voor dit soort onderwerpen, maar vindt de theorie wel intrigerend. De verborgen schoenen worden vaak aangetroffen vlak bij de haard, net als in het museum, vaak vergezeld van bijvoorbeeld een stukje stof of een kattenschedeltje. Dat laatste was in de schuilkerk niet het geval. Maar dat de schoenen helemaal toevallig onder de vloer zijn achtergelaten, gelooft Tienhooven inmiddels ook niet meer.
Dat komt omdat er ook op andere plekken in Nederland geregeld schoenen onder oude planken vandaan komen. Inge Specht houdt er een lijst van bij. Zo kwam in Kasteel Amerongen ooit een kinderschoen onder de vloer vandaan, met daarbij een stukje stof, een kattenschedeltje en een kwast. In het stationsgebouw van Groningen vonden werkers een ingemetselde klomp en in een Tilburgs woonhuis een hele en een halve herenschoen.
Conservator Tienhooven houdt zijn twijfels en vragen. “Stel dat het om het afschrikken van geesten gaat, dan lijkt me dat niet echt gebruikelijk voor een pastoor, die destijds in dat vertrek woonde. Maar misschien zijn de schoenen pas later onder de vloer gestopt door bouwvakkers, toen aan het eind van de 19e eeuw de kerk museum werd, of bij het aanleggen van gasleidingen. En misschien blijken ze wel veel ouder te zijn dan we nu denken; dan ligt het verhaal wéér anders. Zolang we geen precieze datering hebben, blijft het gissen.”
